25 września 2024 roku weszła w życie długo oczekiwana Ustawa o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa, potocznie nazywana ustawą o ochronie sygnalistów. Przepisy te wprowadzają szereg istotnych regulacji mających na celu ochronę osób, które zgłaszają nieprawidłowości w miejscach pracy. Przyjęcie ustawy stanowi implementację unijnej dyrektywy 2019/1937 i jest odpowiedzią na potrzebę stworzenia transparentnego systemu zgłaszania naruszeń oraz zapewnienia ochrony przed ewentualnymi działaniami odwetowymi. Co warto wiedzieć o nowym akcie prawnym?
Kogo dotyczy ustawa?
Ustawa o ochronie sygnalistów odnosi się do szerokiego spektrum podmiotów, obejmując zarówno pracowników sektora publicznego, jak i prywatnego. Obowiązuje ona m.in.:
- Pracodawców zatrudniających powyżej 50 pracowników, którzy są zobowiązani do wdrożenia wewnętrznych procedur zgłaszania nieprawidłowości.
- Podmioty z sektora publicznego, z wyjątkiem gmin poniżej 10 tys. mieszkańców.
- Podmioty prowadzące działalność w obszarach szczególnie wrażliwych, jak sektor finansowy, energetyczny, chemiczny czy technologiczny.
Celem ustawy jest stworzenie systemu ochrony zarówno dla osób zatrudnionych na umowę o pracę, jak i dla osób świadczących pracę na innej podstawie, w tym także zleceniobiorców, praktykantów, wolontariuszy oraz członków organów zarządzających.
Co oznacza bycie sygnalistą?
Sygnalista to osoba, która decyduje się na zgłoszenie naruszeń prawa w miejscu pracy, dotyczących m.in. korupcji, oszustw, mobbingu, naruszeń zasad BHP czy innych przestępstw. Zgłoszenie może dotyczyć również nieprawidłowości związanych z ochroną danych osobowych, ochroną środowiska, bezpieczeństwem żywności czy zdrowia publicznego. Sygnaliści mogą zgłaszać nieprawidłowości zarówno w ramach swojego przedsiębiorstwa (wewnętrznie), jak i do odpowiednich organów zewnętrznych, takich jak Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK).
Obowiązki pracodawcy
Pracodawcy zatrudniający powyżej 50 pracowników są zobowiązani do wdrożenia wewnętrznych procedur zgłaszania naruszeń. W praktyce oznacza to konieczność stworzenia kanałów zgłaszania nieprawidłowości, takich jak dedykowane linie telefoniczne, skrzynki e-mailowe czy anonimowe platformy zgłoszeń. Kluczowym wymogiem jest również zapewnienie ochrony tożsamości sygnalisty oraz zagwarantowanie, że osoba zgłaszająca nieprawidłowości nie poniesie żadnych negatywnych konsekwencji związanych z działaniem na rzecz ujawnienia naruszeń.
Pracodawcy mają również obowiązek:
- Prowadzenia rejestru zgłoszeń wewnętrznych.
- Zapewnienia sygnaliście możliwości konsultacji z odpowiednim organem zewnętrznym.
- Przekazania sygnaliście informacji zwrotnej na temat podjętych działań w terminie nie dłuższym niż 3 miesiące od momentu zgłoszenia.
Ochrona sygnalistów przed działaniami odwetowymi
Jednym z najważniejszych elementów ustawy jest zapewnienie ochrony sygnalistom przed działaniami odwetowymi. Zgodnie z przepisami, działania odwetowe obejmują nie tylko zwolnienie z pracy, ale również wszelkie formy szykanowania, pomniejszania wynagrodzenia, obniżania oceny pracy, czy nawet zmianę zakresu obowiązków. Sygnalista może liczyć na ochronę prawną, która w przypadku stwierdzenia działań odwetowych, może przyjąć formę rekompensaty finansowej.
Warto podkreślić, że prawo do ochrony przysługuje nie tylko osobie zgłaszającej, ale również innym pracownikom, którzy wspierają sygnalistę w ujawnieniu nieprawidłowości lub mogą być narażeni na działania odwetowe w związku z jego zgłoszeniem.
Kary za naruszenie ustawy
Ustawa przewiduje także kary za niewłaściwe wdrożenie procedur ochrony sygnalistów. Pracodawcy, którzy nie wprowadzą odpowiednich kanałów zgłaszania, mogą zostać ukarani grzywną w wysokości do 50 000 zł. W przypadku celowego ujawnienia tożsamości sygnalisty, naruszenia obowiązku poufności, bądź stosowania działań odwetowych, pracodawca może zostać obciążony karą administracyjną lub finansową.
Jakie korzyści niesie ustawa?
Ustawa o ochronie sygnalistów ma na celu zwiększenie transparentności w firmach i instytucjach, promowanie etycznych zachowań oraz budowanie zaufania do organizacji. Dzięki nowym regulacjom osoby zgłaszające nieprawidłowości mogą czuć się bezpieczniej, co powinno przyczynić się do eliminacji nieuczciwych praktyk i podniesienia standardów pracy.
Podsumowanie
Ustawa o ochronie sygnalistów, obowiązująca od 25 września 2024 roku, wprowadza nowy standard ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa. Pracodawcy są zobowiązani do wdrożenia odpowiednich procedur, a osoby zgłaszające mogą liczyć na wsparcie prawne oraz ochronę przed działaniami odwetowymi. Wprowadzone przepisy to ważny krok w kierunku budowania zaufania i uczciwości w miejscach pracy, a ich właściwe wdrożenie może przynieść wiele korzyści zarówno pracownikom, jak i pracodawcom.
