Od dziesięciu lat polscy pracodawcy mają obowiązek przeprowadzania oceny ryzyka zawodowego i informowania pracowników o wynikach tej oceny. Co do zasady analiza ryzyka powinna być kompleksową oceną obejmującą wszystkie czynniki zagrożeń związane z pracą przy danym zadaniu. Praktyka pokazuje jednak, że choć mapy oceny ryzyka zawodowego wskazują na występowanie zagrożeń psychofizycznych w postaci zdarzeń stresowych, to prawidłowa ocena ryzyka wynikającego z tych zagrożeń nastręcza specjalistom BHP znaczne trudności. Niestety dotyczy to również szablonów opartych na kartach oceny ryzyka zawodowego publikowanych przez uznanych ekspertów ds. bezpieczeństwa i higieny pracy.
Problemy z właściwą oceną zagrożeń związanych ze stresem mogą – jak się wydaje – wynikają z faktu, iż stresu nie da się tak łatwo zmierzyć, jak poziomu innych szkodliwych czynników w środowisku pracy. Ponadto ogólna wiedza na temat zjawiska stresu okazała się niemal niewystarczająca do oceny ryzyka zawodowego w tym zakresie.
- Stres jest drugim najczęściej odnotowywanym problemem zdrowotnym związanym z pracą zawodową
- Niemal co czwarty pracownik w UE odczuwa skutki stresu
- Z badań wynika, że 50-60% wszystkich traconych dni roboczych ma związek ze stresem
- W 2002 r. roczne koszty ekonomiczne stresu związanego z pracą w UE-15 wyniosły około 20 mld euro
- Jest prawdopodobne, że wzrośnie liczba osób uskarżających się na stres w pracy.
Dlaczego jest to aż tak duży problem?
Coraz więcej ludzi narzeka na stres związany z pracą ze względu na:
- zmiany w sposobach planowania i organizacji pracy oraz zarządzania nią;
- brak stałych umów o pracę;
- niepewność zatrudnienia;
- zwiększenie obciążenia pracą i tempa pracy;
- duże obciążenie emocjonalne pracowników;
- przemoc i nękanie psychiczne;
- zaburzoną równowagę między pracą i życiem prywatnym.
Czym jest stres związany z pracą?
- Stres odczuwany jest przez osoby, które dostrzegają brak równowagi między oczekiwaniami kierowanymi pod ich adresem a zasobami, jakimi dysponują, by sprostać tym oczekiwaniom.
- Stres staje się zagrożeniem dla zdrowia i bezpieczeństwa, jeżeli utrzymuje się przez dłuższy czas
- Stres może nawet prowadzić do utraty zdrowia psychicznego i fizycznego.
Kogo dotyczy ten problem?
- Stres w miejscu pracy może dotknąć każdego bez względu na zajmowane stanowisko, sektor oraz wielkość organizacji.
- Stres wpływa na zdrowie i bezpieczeństwo osób; funkcjonowanie organizacji; funkcjonowanie gospodarek krajowych.
- Stres może prowadzić do nieprzestrzegania zasad bezpieczeństwa w miejscu pracy i przyczyniać się do innych problemów zdrowotnych związanych z pracą, na przykład chorób mięśniowo-szkieletowych.
- Stres w znacznym stopniu wpływa też na końcowy wynik działalności danej firmy.
Symptomy stresu związanego z pracą
Na poziomie organizacji:
- absencja;
- duża rotacja personelu;
- problemy dyscyplinarne;
- przemoc i nękanie psychiczne;
- obniżona wydajność;
- błędy i wypadki;
- zwiększone koszty odszkodowań lub opieki zdrowotnej.
Na poziomie jednostki:
- reakcje emocjonalne (nerwowość, niepokój, problemy ze snem, depresja, hipochondria, poczucie wyobcowania, uczucie wypalenia, problemy w relacjach rodzinnych)
- reakcje poznawcze (zaburzenia koncentracji, pamięci, zdolności do uczenia się nowych rzeczy, podejmowania decyzji)
- reakcje behawioralne (nadużywanie narkotyków, alkoholu i tytoniu, zachowania destrukcyjne)
- reakcje fizjologiczne (bóle pleców, osłabiona odporność, wrzody trawienne, choroby serca, nadciśnienie).
Prawo – obowiązki pracodawców
- Pracodawcy są prawnie zobowiązani do zarządzania stresem związanym z pracą tak jak każdym innym ryzykiem dla zdrowia i bezpieczeństwa w miejscu pracy;
- Stresowi w pracy można zapobiec poprzez podjęcie odpowiednich działań;
- Sposobem na to jest ocena ryzyka;
- Pracodawcy są prawnie zobowiązani do dokonywania systematycznych ocen ryzyka w miejscu pracy.
Co to jest ocena ryzyka zawodowego?
Ocena ryzyka zawodowego jest to proces szacowania ryzyka, jakie dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników wynika z zagrożeń w miejscu pracy. Polega na systematycznym badaniu wszelkich aspektów pracy, w którym analizuje się:
- co może spowodować uraz lub uszkodzenie ciała,
- czy można zlikwidować zagrożenia, a jeżeli nie jest to możliwe –
- jakie środki zapobiegawcze lub ochronne powinny zostać wprowadzone w celu kontrolowania ryzyka.
Ocena ryzyka jest podstawą skutecznego zarządzania stresem związanym z pracą.
Ocena ryzyka w przypadku stresu
- Niezależnie od tego, kto dokonuje oceny ryzyka (sam pracodawca, pracownik wyznaczony przez pracodawcę czy też ekspert zewnętrzny), istotne jest, aby zasięgać opinii pracowników i włączać ich w ten proces. Oni:
- znają swoje miejsce pracy;
- są osobami, które będą musiały wdrożyć zmiany w zakresie warunków pracy/stosowanych praktyk
- Ocena ryzyka w przypadku stresu odbywa się na tych samych zasadach i w oparciu o te same procesy, co w przypadku innych rodzajów ryzyka zawodowego.
- Istnieją różne metody. Jednak w przypadku większości przedsiębiorstw sprawdza się proste podejście pięcioetapowe:
- Ustalenie zagrożeń i wskazanie osób zagrożonych
- Ocena rodzajów ryzyka i uporządkowanie ich według ważności
- Podjęcie decyzji w sprawie działania zapobiegawczego
- Podjęcie działania
- Monitorowanie i przegląd
Etap 1: Ustalenie zagrożeń i wskazanie osób zagrożonych
Czynniki, którym w przypadku stresu należy się przyjrzeć, to:
- nadmierne obciążenie pracą lub narażenie na zagrożenia fizyczne
- zakres posiadanej przez pracowników kontroli nad wykonywaną przez nich pracą
- stopień zrozumienia przez pracowników wyznaczonych im ról
- stosunki międzyludzkie obejmujące kwestie takie jak molestowanie i przemoc
- zakres wsparcia otrzymywanego ze strony współpracowników i przełożonych, oraz
- rodzaj potrzebnego pracownikom przeszkolenia w związku z wykonywanymi przez nich zadaniami.
Etap 2: Ocena rodzajów ryzyka i uporządkowanie ich według ważności
- Ocena ryzyka wynikającego z ustalonych zagrożeń; można ją wykonać, analizując:
- prawdopodobieństwo, że dane zagrożenie spowoduje określone skutki, np. obrażenia
- stopień ciężkości przewidywanych skutków
- częstotliwość narażenia i liczebność grup narażonych pracowników.
- Zestawienie rodzajów ryzyka uszeregowanych według ważności.
- Wykorzystanie zestawienia do opracowania planu działania.
Etap 3: Podjęcie decyzji w sprawie działania zapobiegawczego
- Lepiej zapobiegać skutkom stresu związanego z pracą, niż reagować na nie wtedy, gdy się już pojawią.
- Sposobem na zapobieganie stresowi związanemu z pracą jest organizacja pracy i zarządzanie nią.
- Skuteczne środki zapobiegania stresowi związanemu z pracą to:
- wyznaczanie pracownikom wystarczającego czasu na wykonanie zadań
- wyraźne określanie zakresów obowiązków
- nagradzanie pracowników za dobre wyniki
- umożliwianie pracownikom składania skarg i poważne traktowanie tych skarg
- zapewnianie pracownikom kontroli nad wykonywaną przez nich pracą.
Etap 4: Podjęcie działania
- Wprowadzenie środków zapobiegawczych i ochronnych.
- Elementem skutecznej realizacji przedsięwzięć jest opracowanie planu, w którym należy określić:
- zakresy odpowiedzialności
- przewidywany termin zakończenia zadania
- zasoby przydzielone w celu wdrożenia środków.
Etap 5: Monitorowanie i przegląd
- Należy monitorować skuteczność środków podjętych w celu zapobiegania stresowi lub w celu jego zmniejszenia
- Ocena ryzyka musi być poddawana przeglądowi:
- zawsze w przypadku istotnych zmian w sposobie planowania i organizacji pracy oraz zarządzania nią
- gdy istniejące środki zapobiegawcze są niewystarczające lub gdy nie są już właściwe
- okresowo w celu zapewnienia, że ustalenia zawarte w ocenie ryzyka są nadal aktualne.
Dokumentacja oceny ryzyka
- Należy dokumentować ocenę ryzyka
- Tego rodzaju dokumentacja może stanowić podstawę:
- przekazywania informacji osobom zainteresowanym (pracownikom, przedstawicielom ds. bezpieczeństwa pracowników, kierownikom itd.)
- oceny, czy wprowadzono niezbędne środki
- przygotowania materiału dowodowego dla organów nadzoru
- modyfikacji środków, w razie zaistnienia zmian.
